De heropleving van de nachtzwaluw!

dr. Ruben Evens over onderzoek naar de effecten van Skyglow

Ruben Evens heeft als bioloog en ornitholoog al heel wat baanbrekend, internationaal wetenschappelijk onderzoek gevoerd. Het tracken van de nachtzwaluw vormde, tegen alle verwachtingen in, de fascinerende basis voor jarenlang wetenschappelijke diversiteitsprojecten en leverde intussen al meerdere doctoraatstitels op. Ruben blijft er buitengewoon nuchter onder en vertelt openhartig over hoe hij als Bosland-onderzoeker ‘gewoon’ probeert los te komen van hokjesdenken en zo op vernieuwende en vaak boeiende resultaten stoot.

Ruben, wanneer kwam het besef dat je passie voor de natuur tot een nogal bijzondere beroepskeuze zou kunnen leiden? Werd dat al met de paplepel ingegeven?

Mijn ouders waren geen bijzondere natuurfanaten, maar namen me wel regelmatig mee wandelen... Op een dag vond ik een veer en raapte ze op. “Die is van de Vlaamse Gaai.”; zei ik doodgewoon – al had ik er nog nooit eentje van dichtbij gezien. Toen begon het te dagen, dat ik toch wel een bijzondere fascinatie voor de natuur, het landschap en in het bijzonder ook voor vogels heb.

Wij kennen jou als dé absolute specialist inzake de nachtzwaluw. Hoe ben je ooit in deze niche gerold? Waar is het verhaal voor jou als ornitholoog ooit begonnen?

Als jong kereltje, ging ik ooit op nachtzwaluwwandeling. De gids speelde bij de stopplaatsen een bandje met lokgeluiden af. Wanneer ik de kritische bemerking maakte, dat het wellicht telkens dezelfde vogels waren die erop afkwamen, ontstond er een nogal wat ongemakkelijk sfeertje. (lacht) De gids snoerde de opmerking in en hield vast aan zijn gelijk, maar ik zei tegen mijn maatje; “Wacht maar tot ik later groot ben, dan gaan we een systeem bedenken om aan te tonen welke vogels waar zitten!”. En tsja; ik heb mijn gelijk intussen wel bewezen... (glundert)

Hoe heb je destijds gereageerd wanneer boswachter Eddy Ulenaers de vraag stelde om samen met hem onderzoek te voeren naar de nachtzwaluw en de vogels te gaan tracken?

Dat was voor mij inderdaad écht wel een aha-momentje! Toch bijzonder hoe de juiste dingen soms vanzelf op je pad lijken te komen hé… Ik kan niet genoeg benadrukken hoeveel de warme betrokkenheid van Eddy ook vandaag nog betekent. Hij doet zoveel meer dan zijn functieomschrijving omvat, zoals nu ook met het onderzoek naar de Gladde Slang. Daar mag hij zeker wat extra krediet voor krijgen!

Intussen heb je heel wat diploma’s op zak, waaronder ook een doctoraat en post-doctoraat. Was dat een evidente piste om te bewandelen?

Nee, hélemaal niet! Er waren op dat moment nog geen professoren met de nodige voorkennis over de nachtzwaluw om zulke studies te begeleiden en ondersteunen. Enerzijds was dit het bewijs dat het onderzoek écht nodig is, anderzijds betekende dit dat we echt nog vanaf nul gingen starten. Al snel ontdekten we dat de nachtzwaluw andere gedragingen en migratiepatronen vertoonde dan we initieel verwachtten en zo ging de bal aan het rollen… Intussen heb ik zelf ook al studenten begeleid die hun eindthesis binnen hetzelfde domein vervolmaken. Met de juiste steun is er dus zéker veel mogelijk!

“Nationaal Park Bosland is zo rijk en divers in haar heide-, vallei- en bosgebieden
dat pakweg alle natuuronderzoeksinstellingen hier aan zet zijn!”

Je bent verbonden aan de Universiteit van Antwerpen, alsook aan die van Hasselt. Daarnaast loopt er onderzoek vanuit Bosland en ANB. Is het makkelijk om op die manier aan kruisbestuiving te doen?

Als onderzoeker draag je inderdaad veel verschillende petten. Een enorm voordeel in deze regio is dat de samenwerking met alle natuurinstanties gesmeerd loopt en iedereen vanuit gelijkaardige waarden en objectieven wilt samenwerken. Hierdoor heb ik altijd goede contacten onderhouden met Bosland, alsook met ANB en de Provincie Limburg voor wie diversiteitsprojecten een belangrijke pijler zijn om de soorten in onze regio nog beter te leren begrijpen. Bovendien is er veel openheid voor mij als onderzoeker om aan de slag te gaan binnen een vernieuwend kader.

Welke onderzoekweg ben je momenteel ingeslagen?

Op dit moment ligt onze focus hoofdzakelijk op de effecten van Skyglow op nachtdieren. In Limburg is er veel lichtvervuiling omdat we een dichtbevolkt gebied zijn. Toch hoeft lichtvervuiling niet hoofdzakelijk nadelig te zijn voor het gedijen van de nachtzwaluw. De soort doet het net héél goed! Eigenlijk is de nachtzwaluw een ‘schermerzwaluw’ omdat hij bij valavond en ochtendgloren het meest actief is. De lichtpollutie geeft hem meer tijd om op zoek te gaan naar de schaarse insectenpopulatie, waardoor hij zich beter kan voeden. Mede door de vele inspanningen die er in Pijnven gebeurd zijn om het broedgebied te herstellen, merken we nu zelfs een overaanbod aan mannelijke nachtzwaluwen op.

“We stellen de gewaagde hypothese dat Skyglow niet als probleem voor de nachtzwaluw hoeft gezien te worden, en er net gunstig toe bijdraagt dat deze visuele predator zich kan uitbreiden.”

Ik lees tussen de regels dat je graag ‘outside of the birdcage’ denkt om zulk exemplarisch onderzoek te leiden. Vraagt het dan ook niet gigantisch veel inspanning om hierin je eigen weg te moeten zoeken?

Dat is inderdaad zo! (knikt verrast) Als ik eerlijk ben, ben je de eerste die dat op die manier opmerkt… Maar ik denk dat al die inspanningen zéker de moeite waard zijn! De nachtzwaluw is immers ook een paraplusoort voor andere complementaire soorten die ook in deze open heidegebieden leven en op een gelijkaardige manier onderzocht zouden kunnen worden in de toekomst.

“Graag wil ik afstappen van het beklemmende hokjes denken
en verschillende onderzoeksgebieden samenbrengen.”

Hoe zit het met jouw toekomstplannen? Waarheen gaat de volgende vlucht?

Ik ben net terug van enkele dagen Slovakije en blijf, na de trips naar Zwitserland en Afrika in de voorbije jaren, nu graag even wat dichter bij mijn gezin in Oud-Heverlee. In het vooruitzicht ligt de opportuniteit om in Louvain-La-Neuve te gaan doceren als prof. Dat is voor mij een full circle-ervaring waarvan ik zéker zal genieten!

Op welke manier kunnen geïnteresseerden geïnformeerd worden over jouw werk in het veld?

Jaarlijks wordt er een nachtzwaluw-wandeling georganiseerd waarbij we met alle geïnteresseerden gaan werken in het veld en enkele vogels opsporen, vangen en onderzoeken. Hoewel het voor veel kinderen dan al lang na bedtijd is, staan ze vaak te glunderen van enthousiasme wanneer ze de volle vangnetten zien. Ook de knikkebollende ouders zijn uiteraard meer dan welkom bij schemerdonker!

Interview, tekst en vormgeving: Jill Michielsen (Woordvlinder)
Foto’s: Sylvie Stijven