Bijt in het zand
Bijten in het zand, betekent je vastbijten in de Lommelse geschiedenis. De zandontginningen hebben hun stempel gedrukt op het landschap en de recente geschiedenis van de stad.
Toen men in 1845 het Kempens kanaal groef, stootte men in Lommel en omstreken op een laag prachtig wit zand. Dit kwartszand, dat toepasselijk ook zilverzand wordt genoemd, is erg zuiver en heeft uitzonderlijk fijne korrels. Om die reden is het uitermate geschikt voor de productie van glas. De eerste zandgroeven, nabij de Blauwe Kei (1887) en Kattenbos (1891) werden uitgebaat door de gemeente. In 1896 werd de eerste particuliere zandgroeve opgericht, op Stevensvennen, met een glasfabriek en een steenbakkerij in de onmiddellijke omgeving.
Manuele ontginningen
De ontginningen gebeurden aanvankelijk op kleine schaal, puur met mankracht. Arbeiders stonden daarbij op een vlot van tonnen, balken en planken, en haalden met een schepzak ladingen van 25 kilogram zand op. Dit zware werk was economisch niet erg rendabel en al snel werd overgegaan op machinale zandzuigers die op stoom werkten.
Inwoners van Lommel gebruikten het zand ook om vloeren schoon te maken. Het witzand werd huis aan huis verkocht. Dat gebeurde met paard en kar. In het uitgestrooide zand werden lijnen en figuren getekend. Later kwam daar ook gekleurd zand bij. Zo ontstonden de eerste zandtapijten. Hieruit ontstond de traditie van het zandstrooien. Meer informatie over de zandtapijten lees je op de website van Toerisme Lommel.
Rond 1910 waren er in de streek van Lommel, Mol en Dessel heel wat zandboeren actief. Met behulp van binnenschepen werd het zand vervoerd naar bedrijven die glas en metaal produceerden. In het begin moesten deze motorloze schepen worden getrokken door mensen of paarden. Later werden zij vervangen door trekbootjes.
Van groeve tot waterparadijs
Sinds eind vorige eeuw verloopt de zandontginning op grotere schaal. Het merendeel van de vroegere zones werd verlaten. De ontginningen lieten echter hun sporen na in het Lommelse landschap. Zo ontstond de hoefijzervormige waterplas in Kattenbos, het zogenaamde Hoefijzerven, door natte ontginning. Ook de Sahara en haar waterplassen ontstonden door industriële activiteiten. Recreatiegebieden als Vossemeren, Lunapark - Aqua Paradiso en Blauwe Meer bevinden zich op voormalige groeven.
Naast een trekpleister voor wandelaars, is de Lommelse Sahara ook een unieke biotoop waar heel wat fauna en flora haar plek heeft gevonden. Op en rond de voormalige zandgroeven, nu een helderblauw ven, hebben heel wat vogels een onderkomen, zoals futen, verschillende soorten eenden en zwanen. Het zand en de omliggende bossen en heide vormen een bijzondere biotoop, met (soms zeldzame) mossen, korstmossen, grassoorten, mieren, kevers, bijen, graafwespen en vlinders. Een andere bijzondere inwoner van de Sahara is de rugstreeppad.
Helaas is er een wankel evenwicht tussen zandontginning en bepaalde kwetsbare soorten. Haar zeldzame soorten beschermen zonder dat dit de economische activiteiten bedreigt, is een van de grote uitdagingen waar Bosland in Lommel voor staat. Enkele bedreigde soorten die leven in de Lommelse zandgebieden, zijn de keversoort Harpalus flavescens, de dikkoploopkever, de veldkrekel, de blauwvleugelsprinkhaan en de lentevuurspin.
Glazen Huis
Maar ook wie Lommel zelf intrekt, vindt sporen van de zandontginningen terug. Achter het Lommelse raadhuis ligt het Vredegerecht, met middenin een metershoge obelisk uit spiegelglas als blikvanger. Dit kunstwerk werd onthuld door Koning Boudewijn toen Lommel haar duizendjarig bestaan vierde. Het is het ideale symbool van de zandexploitatie en de glasindustrie.
Vlakbij ligt het Glazen Huis, dat haar deuren opende in 2007. Dit unieke project draagt de Vlaamse glascultuur uit. Je kan je ogen de kost geven. Glas wordt er op verschillende manieren bekeken: artistiek, functioneel en conceptueel, ambachtelijk en industrieel, hedendaags en historisch. Het Glazen Huis fungeert als museum, verkooppunt, productiecentrum en infocentrum. Zo wordt het streekerfgoed opengesteld voor Boslanders en toeristen van buitenaf, en word je ook echt betrokken bij de geschiedenis van het zand.